Met oprechte deelneming

Deze maand een gastcolumn over rouwrituelen in het hedendaagse China. De schrijver is Peter Ho, columnist van het onvolprezen blad China Nu.

Maar eerst een paar misverstanden uit de weg ruimen: de vorige column heeft een storm van verontruste reakties losgemaakt, met vragen als:
"Zijn jullie minimalist geworden?" en "Kunnen wij nog bij jullie terecht met onze bijzondere wensen?"
Door deze column is het beeld ontstaan dat wij helemaal niet meer aan kunst doen en al helemaal geen mooie voorwerpen meer in ons assortiment hebben. Niets is minder waar. Het ging slechts over de wijze waarop de uitvaartondernemer zijn klanten benadert. Wij moeten vermijden dat er een cultuur ontstaat waar overdaad bij een uitvaart moet in plaats van kan. Dit terzijde, plaats voor het Chinese rouwen.

MET OPRECHTE DEELNEMING

Rouwrituelen in China zijn een kleurrijk en dynamisch gebeuren.

Waarom bestaat het karakter voor `rouw` in godsnaam uit twee monden, een hond, en de elementen voor binnengaan en een verborgen plek? Dit is nu weer een prachtig staaltje van de verbeeldingskracht van het Chinese karakter: sterven is als het binnengaan van een verborgen plek, waarna de achtergeblevenen heel hard (twee monden!) huilen als een hond. En dat dit karakter rouw betekent, zal u niet meer verbazen.

Jaren geleden stierf een huisvriendin van onze familie. Mijn ouders kenden haar al van vlak na de oorlog, bijna veertig jaar lang. Ofschoon zij een Nederlandse was, stond ze erop dat ze een Chinese naam kreeg en als Chinees door ons behandeld zou worden. Dus kreeg zij van mijn ouders de naam Hwi Ling en noemden wij haar `tante`. Haar crematie werd gekenmerkt door een sobere dienst met een enkele toespraak. Tot slot liep eenieder nog naar de lijkkist toe om haar vaarwel te zeggen, en daarmee was de dienst afgelopen. `Dit is zo kaal, zo zonder ritueel, dat doen we anders`, fluisterde mijn moeder tegen ons. `Van haar nemen we afscheid zoals van onze voorouders.` Ons gezin stelde zich op voor de kist en mijn moeder riep: `san jugong`, waarna wij allen langzaam, driemaal diep bogen. Buiten het crematorium schoot een oudere heer ons aan en hij zei: `Dat was indrukwekkend`. Mijn moeder antwoordde droog: `Rouwrituelen verschillen per cultuur.`


Maar ja, nu pakken Chinezen het wel dermate uitbundig aan, dat een begrafenis soms meer weg heeft van een house-party dan van een rouwritueel. De traditionele Chinese rouwrituelen verschillen per regio en sociale klasse, maar er is wel een aantal terugkerende elementen. Na iemands dood wordt er een rouwperiode van 49 dagen aangehouden. Dit hangt samen met het geloof dat de geest van de overledene een tocht van zeven maal zeven dagen aflegt op weg naar de onderwereld. Tijdens deze 49 dagen moet er heel wat gebeuren. Vooraleerst moet de overledene worden gewassen, in zijn mooiste kledij worden gestoken en voorzien worden van de benodigde parafernalia om demonen onderweg te kunnen verjagen (geldstuk in de mond en wilgentakje in de rechterhand). Daarna wordt het tijd voor een scala aan praktische zaken: het bepalen van de dag van de werkelijke begrafenis; het inhuren van professionele rouwklagers, priesters en muzikanten; het opstellen van het vooroudertablet (`het huis van de ziel`); en het maken van een `geestenuitzet` van papier. De uitzet bestaat uit kistjes met papieren sieraden, geld, kleding en schoeisel. Verder wordt er een huis bijgeleverd, compleet met keuken, badkamer, slaapkamers en een woonkamer met tv. En om het de welgestelde in het leven aan gene zijde van het graf enigszins comfortabel te maken, wordt ook nog eens een schare bedienden vervaardigd. Dit bonte geheel wordt voor het huisaltaar gezet, waar het blijft staan totdat het op de 49e dag van de rouwperiode ritueel wordt verbrand.


De rouwstoet is zo opzichtig en kleurrijk als de financiële middelen van de familie het toelaten. Bij een traditionele stoet wordt de lijkkist voorafgegaan door iemand die papieren munten rondstrooit om de demonen verzoenen. Hierna komen de dragers met banieren, vlaggen en witte lampionnen waarop in het blauw de titels van de overledene staan. Ook worden de foto van de dode en offergaven (fruit, geroosterd varkensvlees, cake of broodjes) meegedragen. De dragers worden gevolgd door een groep muzikanten, waarachter de familie loopt. De familie in de eerste graad is gekleed in juten kleren, de tweede graad in wit, en de derde in het blauw, en strompelt in gebogen houding achter de stoet aan om haar verdriet tot uiting te brengen. De mannen scheren zich niet gedurende de rouwperiode, en tot een jaar na het overlijden draagt de directe familie een witte band of opgespeld stoffen vierkantje aan de linkermouw. Overigens zijn in het hedendaagse China de rouwrituelen - en zeker in de steden - ook niet helemaal meer wat ze geweest zijn: ik zag laatst in Peking vier zwarte limousines voorbij scheuren. Ik dacht nog aan een delegatie van een of andere partijbons, totdat ik het busje zag dat achter de limousines reed. De laadklep van het busje was open, zodat twee mannen in alle haast nog handenvol papieren munten naar buiten konden gooien...

Dood en begraven - bij dergelijke ingrijpende gebeurtenissen heeft de mens rituelen nodig om de emoties vrij te laten. Vergeleken met de ontkerkelijkte westerling maakt de Chinees er best een tintelend en temperamentvol gebeuren van. Over de riten rond de dood heeft u nu alles kunnen lezen, het feitelijke begraven houdt u in een volgende rubriek nog van me te goed.

Peter Ho
Kalligrafie: Sylvia Ho-Chang


CHINA NU

Eén op de vijf bewoners van deze aardbol woont in China. Maar leeft de gedachte van een Global Village wel onder de Chinezen? Welke rol speelt China op het podium van de internationale politiek? Hoe gaat de Chinese economie zich houden in de confrontatie met de vrije wereldhandel?
Hoe ontpopt China zich als gastheer van de Olympische Spelen?
De redactie en medewerkers van China Nu volgen de ontwikkelingen in China op de voet. Het tijdschrift belicht actualiteit èn achtergrond, met onderwerpen uiteenlopend van economie en politiek tot culinaire zoektochten, milieuzaken, literaire besprekingen en historische analyses.

China Nu is helder, informatief en het geeft een genuanceerd beeld van een veelzijdig land.

Wilt u de Chinezen bijhouden, wordt dan abonnee van China Nu.

China Nu is het onafhankelijke kwartaalblad van de Vereniging Nederland China (VNC). U kunt ook lid worden van de Vereniging Nederland China (VNC). U bent dan meteen abonnee van China Nu.

Meer informatie vindt u op de website.


Liva Elders