Mer à boire

"De hel, dat is de ander" hoor je vaak iemand roepen die wil benadrukken hoeveel last hij van de medemens heeft. Meestal heeft de klager zojuist iets vervelends meegemaakt: een opgestoken vinger in het verkeer, een lawaaiige buur. De mensen om hem heen zijn hem tot last. Hij citeert de Franse filosoof Sartre, in alle overtuiging het citaat juist te hebben toegepast.

Maar in 99% van de gevallen is die uitdrukking verkeerd begrepen. Sartre
bedoelde niet: de hel dat is de ander omdat de ander mij tot last is.
Sartre bedoelde: de hel, dat is de blik van de ander. Sartre was zich al snel
van de verwarring bewust, nadat hij in zijn theaterstuk "Huis-clos" een
speler laat verzuchten: "L'enfer, c'est les autres." Het stuk in het
Nederlands "Met gesloten deuren" verhaalt van drie personages die in de
hel verkeren. Niet in de hel van de gelovige, maar in het gevang van het
oordeel van de ander. In een situatie die ze onmachtig zijn of onwillig te veranderen. Immers, de hel dat is de ander niet vanwege zijn daden,
maar vanwege de blik die hij op je werpt, die je vormt, die je zelfperceptie verandert. Vanwege de perceptie en de daaruitvolgende verwachtingen die de medemens van je heeft en die in grote mate bepalen hoe iemand zichzelf ziet. Vanwege de spiegel die de ander voor ons vasthoudt. Sartre heeft niet bedoeld om de onvermijdelijkheid van die situatie te benadrukken. In feite zegt hij: de
hel dat is de ander, als je hem laat. Je kunt je er altijd van loswrikken,
je kunt je eigen koers gaan varen, innerlijk en in daden. Je kunt je
losmaken van de verstikkende blik van de ander. De ander, dat is ook de
maatschappij, de familie, de religieuze kringen, de collega's op het werk.
De verwachtingen die mensen hebben van elkaar. De maatschappelijke
keurslijven, de regels, de mode en de cultuur. Een vrij mens zegt Sartre,
heeft zich losgemaakt van die keurslijven en begeeft zich in zijn door
hem/ haarzelf gecreëerde universum, met zijn eigen maatstaven. Degene die
dat niet doet, in de ogen van Sartre, is de slaaf van zijn eigen lafheid.

In het rijtje van uit het Frans afkomstig uitdrukkingen die in Nederland
verkeerd worden opgevat: "Une mer à boire." Je zult dat niet gauw een
Fransman horen zeggen. Of hij moet rechtstreeks uit de 18de eeuw in onze
tijd zijn aanbeland. In Frankrijk wordt de uitdrukking uitsluitend in de
negatieve wijze gebruikt, en tegelijkertijd is het positief bedoeld.
"C'est pas la mer à boire!" zegt de moeder tegen haar kind als hij tegen
het maken van een werkstuk opziet. Het is een aansporing. Iets soortgelijks is gebeurt met "Oh la la!". Menig "Oh la la!" uit niet-Franse tongen heb ik gehoord in verband met mooie dames en pikante anecdotes. Er zullen ongetwijfeld Fransen zijn die "Oh la la" zeggen als ze een stoot voorbij zien deinen, maar die heb ik niet ontmoet. Wel hordes afgematte huisvrouwen bij het aanschouwen van de bende in de puberkamer, kantoorbedienden zojuist opgezadeld met een berg dossiers, studenten die hun ongewaardeerde werkstuk terugkrijgen. "Oh la la" in zijn natuurlijke habitat is een verzuchting.

Mij klinkt het elke keer heel gek in de oren als ik "het is een mer à boire" hoor. Ik heb me erbij neergelegd, net als bij de neiging van de NOS de namen van plaatsen in of mensen uit Frankrijk verkeerd uit te spreken. Ooit van de
skioord "Val Thoran" gehoord? Zo spreekt de weerman het steevast uit, met
een aandoenlijke namaak Parijse tongval. Het moet Val Thorens zijn, net
als in "mince" (=dun). Laten we "Le Pen" niet vergeten, zoals die
hier nog jaren na zijn doorbraak doorging voor "Le Pain". Of Catherine
Deneuve, hier Cathérine genoemd, en zelfs ook geschreven, zoals de
kaasboer op zijn reclamebord "réblochon" meent te moeten
schrijven. Om maar te zwijgen over de Chinese namen, en de Japanse! Bij
het schaatsen is het "Wang Faai" wat de klok slaat (moet "Wang Fee" zijn)
of "Konoike" waar ik nergens het vijvertje van Ko in hoor, en wie of
wat Ko is doet even niet ter zake, maar die "e" van "ike" moet je echt wel
als "é" uitspreken. Bij Catherine maken wij een é van de e maar bij
Konoike een e van de é: de logica ontgaat me. Met internet moet het
tegenwoordig toch een fluitje van een cent zijn om dergelijke uitspraken
voor de uitzending te toetsen? Maar ach, als je weet hoe belabberd de vertalers
bij de NOS betaald krijgen, dan begrijp je dat er dààrvoor geen geld is.

Om mijn irritatie de kop in te drukken zie ik de Hugenoot, op zijn vlucht
voor de Katholieken, de uitdrukking of het woord importeren in Nederland,
in de vorm die gebruikelijk was in zijn tijd, waarna het fossiliseert.
Dat is helaas niet mogelijk bij L'enfer c'est les autres, noch bij Val
Thorens, noch bij Le Pen, en zeker niet bij Wang Fei of Konoike. Een ware
mer à boire.


Liva Elders