Wat te doen na overlijden?

"Voor de omgeving ligt de stervende op de drempel van de eeuwigheid,
voor hemzelf ligt de stervende op een verkeerde plooi in het laken."
Bert Keizer, huisarts

Wat te doen als iemand thuis een natuurlijke dood sterft? Die vraag wordt ons vaak gesteld. Wij proberen een kort antwoord te geven.

Samenvatting:
arts bellen
koelte maken
handen op de buik
hoofd omhoog
mond dicht (evt. gebit in)
ogen dicht

En verder:
verzorging
hygiëne
kleding

Arts bellen

Als iemand thuis sterft, moet de huisarts gebeld worden. Het hoeft niet meteen te gebeuren, maar pas als de arts de dood heeft geconstateerd, mag iemand verzorgd worden en kan bijvoorbeeld een uitvaartverzorger ingeschakeld worden om te helpen.

Koelte maken

U kunt zelf alvast handelingen verrichten om ervoor te zorgen dat de overledene toonbaar blijft voor opbaring. Een overledene hoeft niet opgebaard te worden. U kunt er ook voor kiezen het niet te doen, en de kist dicht te laten bij rouwbezoek. In sommige kringen, bijv. de Christengemeenschap, wordt zo min mogelijk aan de overledene gekomen, om hem/haar de rust te schenken die nodig is voor de overgang naar het dodenrijk; er wordt dus ook niet gekoeld. Maar de meerderheid kiest wel voor opbaring, en dan is alles wat gedaan wordt om de overledene zo heel mogelijk te laten blijven welkom.
Het allerbelangrijkste is dat de overledene zo koud mogelijk blijft. Dus in de winter raam open en verwarming uit, in de zomer gordijnen dicht. Bij zinderende hitte zagen wij bijvoorbeeld een Surinaamse familie heel vanzelfsprekend koelelementen aanschaffen om ze (omwikkeld in een doek of washandje) bij de overledene te doen.

Handen op de buik

Het bloed stroomt niet meer door het lijf, maar volgt de zwaartekracht, en maakt paarse vlekken waar het terecht komt. Om ervoor te zorgen dat de handen mooi blijven, legt u ze bovenop het lichaam. Zo stroomt het bloed weg van de handen.

Hoofd omhoog

Om dezelfde reden is het beter als het hoofd iets omhoog ligt, met een kussen eronder bij voorbeeld.

Mond dicht

De mond doet u dicht, door de kin zachtjes omhoog te duwen, nadat u het eventuele kunstgebit in hebt gedaan. De mond wil soms niet dicht; een opgerolde handdoek onder de kin of een doek/sjaal (tijdelijk) als een paasei om het hoofd geknoopt kunnen helpen: doe wat u kunt.

Ogen dicht

De ogen sluit u door de oogleden zachtjes naar beneden te duwen. (Eigenlijk moet het ooglid iets opgetild maar dat is misschien te beeldend.)

Verzorging

Als uw dierbare niet thuis blijft, vindt u het misschien een fijn idee dat uw dierbare met haar/zijn eigen spullen wordt verzorgd: after shave voor de man, parfum, oogschaduw (aub geen potloden voor de oogleden), lippenstift, en creme voor de vrouw, en als u dat wilt ook eigen haarborstel, schaartje of pincet, dat soort persoonlijk gerei. U kunt dat in een tasje meegeven aan de uitvaartverzorger. Als u ook een foto meegeeft krijgt de uitvaartverzorger een indruk hoe iemand er normaal gesproken uitziet. Zelf haar (zijn) gezicht nog even insmeren met een gezichtscreme is een liefdevol gebaar dat binnen ieders bereik ligt. Zo voorkomt u dat de huid uitdroogt. Geef ook als het kan een sjaal mee, om de nek te bedekken.
Wat betreft het opmaken, zie Tips voor het opmaken van overledenen.

Hygiëne

Wees bij het verzorgen attent op hygiëne. Een dood lichaam is een bron van bacteriën die voor u ziekteverwekkend kunnen zijn, ook als de doodsoorzaak geen besmettelijke ziekte is geweest. Zeker naarmate de tijd vordert en het warm is. Vermijd daarom ook zoveel mogelijk aanraking van bloed en andere vochten. Handen wassen na het verzorgen of aanraken is zeker aan te raden, ontsmetten nog beter. Het allerveiligst is om latex handschoenen te gebruiken, die tegenwoordig bij sommige supermarkten en apotheken te verkrijgen zijn. Als u een wondje aan uw hand heeft is een latex handschoen eigenlijk noodzakelijk. In het uitvaartcentrum zijn latex handschoenen verplicht bij het verzorgen.

Kleding

Als u nog tijd heeft kunt u kleding uitzoeken, maar dat hoeft meestal niet meteen, tenzij uw dierbare heel snel opgebaard wordt. Liever natuurlijke materialen zoals katoen, wol, linnen of viscose. Nylon, lycra en dergelijke zijn niet erg geschikt noch voor crematie noch voor begraving. Panty's in het bijzonder zijn af te raden, en helemaal als het gaat om begraven. Let er op dat de kleding die u uitzoekt ruim zit bij de taille: het komt veel voor dat vocht zich verzamelt in de buikholte.
Wat ook niet mee mag in de kist zijn glazen voorwerpen. Dus ook geen glazen bril of foto's in glas ingelijst.
Kleren die u meegeeft (of die u de overledene zelf aantrekt) kunt u voorzien van een lekkere geur. Dat kan door parfum of etherische olie (wij gebruiken zelf rozemarijnolie) erop te druppelen (pas op voor vlekken: druppel op een verborgen plek, achterin de nek bijvoorbeeld). Maar het kan ook zoals in het oude Japan: door de kleren in de rook van wierook te hangen.